Gaya Basa Dina Sunda

Gaya basa nya éta rakitan basa (kalimah) nu dipaké sangkan nimbulkeun pangaruh (éfék) anu leleb karasana ka nu maca atawa nu ngadangukeun, ku jalan ngabandingkeun hiji barang jeung barang séjénna. Gaya basa, ceuk istilah séjén, mangrupa plastis-stilistik , nya éta lamun dipaké nyarita atawa dilarapkeun dina kalimah, éstu matak jadi mamanis basa, écés témbrés beunang rasa basana. (Wikipédia)

Gaya basa nya éta corak éksprési basa boh dina prosa boh puisi, atawa cara kumaha ku pangarang dina ngagunakeun omongan (Iskandarwassid, 2003: 44). Gelarna gaya basa téh raket patalina jeung suasana kajiwaan nu maké basa, ku kituna gaya basa nu dipaké bisa ngagambarkeun suasana kajiwaan panyajak.

Papasingan Gaya Basa di antarana:

1. NGUPAMAKEUN (ngabandingkeun). Nilik wandana, aya dua rupa:

1. Babandingan Kabaheulaan (kaasup kana basa pakeman)

Sawaréh make kecap babandingan (lir, cara, tanding, kawas, j/siga, asa), sawaréh deui teu make kecap babandingan

Conto-conto nu make kecap babandingan:

–          Angkat cara macan teu nangan

–          Jiga bueuk meunang mabuk

–          Kawas kapuk kaibunan

–          Siga careuh bulan

–          Asa dina pangimpian

Nu geus teu make kecap babandingan

–          Pipina kadu sapasi

–          Ambekna sakulit bawang

–          Nyaliksik ka bubuk leutik

2. Babandingan Jaman Ayeuna

–          Gancangna kawas pesawat jét

–          Kawas Roméo jeung Juliét

Sawaréhna deui tina basa serepan:

–          Babadamian téh manggih jalan buntu

–          Waktu téh sarua jeung duit

–          Angin subuh ngeharéwos

1. MIJALMA (personifikasi) = Barang nu teu nyawaan atawa ogé sasatoan, diupamakeun boga polah kawas manusa (jalma). Contona:

–          Gunung siga milu nguyung, lebak siga milu susah

–          Sang Surya lumungsur ti marcapada

–          Bulan ngintip tina sela-sela méga

–          Sora tarawangsa ngabangingik katebak angin

1. LALANDIHAN (métafora) = Nganganti sesebutan. Ieu aya dua rupa:

A. Pideudeuh (ngalandi nyebut pédah mikalucu). Contona:

– Srikandi           (awéwé nu wanian)

– Arjuna              (lalaki nu kasép)

– Si Gégép          (kiper nu hésé kaasupan gulna)

B. Ocon (ngalandi pikeun ngaheureuyan). Contona:

– Ujang Gembru            (budak nu gendut)

– Wayang Pangsisina     (gédé, tapi taya gawé)

– Bujangga Mikung       (nu kakara diajar ngarang)

4.         SINDIR ( alégori) = Omongan anu teu togmol, dibalibirkeun (teu poksang).

Contona: “Langkung saé nu ieu kanggo Euceu mah, nu kayas pikawayeun téh”

(maksudna mah: “Entong éta, pikeun potongan gateuw kitu mah”)

“ahhh da abdi mah cacah, sanés pangangung sapertos pangjenengan, atos wé damai”

(maksudna mah: teu wani maju ka hukum, da hukum mah  sok rajeun lolong ku pangkat-darajat)

5.         MOYOK (spot) = Nyawad, nyempad, nyepét, atawa ngawada, tapi teu ku kasar.

Aya tilu rupa:

A. Ngomong Dua (ironi):

“Profésor”                                    (nyebut ka budak nu dianggep bodo)

“Ajengan”                                    (moyok ka nu kakara santri tapi adigung)

“ Subuh-subuh teuing”                (nyebut ka nu datang kabeurangan)

B. Meupeuh Lemes (sarkasmeu)

Contona: “Mun hayang téréh dikubur, ulah mamawa tiwas kabatur!”

(ceuk pulisi ka supir nu ngajalankeun mobilna tarik teuing)

C. Ngomong seukeut (sinis) = Moyok nu leuwih rosa/jero teurakna. Sanajan, bisa jadi ari basana mah lemes. Contona:

“titingalan téh aya ucing bulu hiris (cacah/somah), sugan téh candramawat (turunan ménak/ningrat) sadayana”

“mangga wé sadérék nu salaku sarjana nu mingpin deui, da ari abdi mah aki-aki bodo taya kanyaho”

6.  KADALON (pleonasmeu)

Kadalon = tina kecap dalu = leuwih. Kadalon = leuwih makéna kecap (saenyana cukup sakali/sakecap, tapi dina susastra dileuwihan téh pikeun nambahan sari/ jadi mamanis basa). Contona:

Ngupat ngawada, naék ka luhur, turun ka handap, teuleum ka jero cai, ngomong ngawangkong, ningali ku panon, déngé ku ceuli, jsb.

7. RARAHULAN (hiperbul/hiperbola)

Di dieu mah nu leuwih téh lain kecapna, tapi ungkarana (sagala digedékeun).

Contona: Digawé satengah paéh, dehemna saga gélédég, hulu dijieun suku, jsb.

Dina sastra Pantun kacida digegedékeunana:

Kumisna mani ngajebug sagedé sapu injuk. Kumis pacorok jeung janggot, sok matak mintul baliung, matak rompang karia kujang.

Bulu irung digelungan siga bangbara ngaliang. Bulu kélék dilélépé siga nu nyoréndang koja. Bulu taktak digulungan siga nu manggul heurap

8. NGASOR (litotés)

Sabalikna tina rarahulan, ngasor mah sagala dileutikkeun, dihandapkeun (sakapeung dipaké pikeun ngahandapkeun diri/handap asor). Contona:

Tuangna gé karo uyah, teu aya naon-naon

Calik heula ka saung butut

Hatur lumayan, sasieureun sabeunyeureun.

Émutan cek abdi nu bodo, asa piraku…………

9. RAGUMAN (syneodoche)

= anu loba dihijikeun, atawa sabalikna, nu hiji/sawaréh dianggap kabéh

Aya dua rupa:

1. Hurunan (totem pro parte) = nyebut sakumna, padahal nyatana ngan saurang, sahiji, sawaréh, atawa sabagian. Contona:

–          cau téh geus arasak dina tangkalna

–          mahasiswa Sunda keur ngiluan pasanggiri dangding

–          Indonesia keur pertandingan silat jeung Thailand

1. Tunggalan (pars pro toto) = nyebut sabagian pikeun sajumlahna/sakabéhna.

–          Si Amud ti isuk mula teu katingali irungna

–          Jatah BLT pikeun sasirah téh saratus lima puluh rébu

–          “alatan cilaka kamari sukuna téh potong, jadi dibawa ka rumahsakit!”

10. RAUTAN (euphemisme) = iketan ungkara anu diganti ku nu leuwih halon, pédah karasana cohag upama diucapkeun sahinasna. Contona:

– Badé ka pengker heula/badé ka cai heula.    (hayang kiih/kahampangan)

– Asep Irama teu awas socana (lolong)

– Saéna dilereskeun deui (lepat)

– “sareng anjeuna mah nyarios téh kedah rada tarik, margi anjeuna kirag ngadangu”   (torék)